Algemeen

MeMO heeft zich als doel gesteld kritisch-normaliserende transcripties te maken. Dit wil zeggen dat alles in de transcriptie is uitgeschreven en opgelost. Oplossingen van afkortingen, diakritische tekens etc. zijn niet gemarkeerd. Er is besloten geen diplomatische transcripties te maken, mede omdat het de bedoeling is dat de gebruiker zelf de bijgeleverde foto’s kan raadplegen. Al voorhanden zijnde transcripties zijn waar mogelijk door ons gecorrigeerd op grond van eigen interpretatie van foto’s. Indien we niet over foto’s beschikten zijn transcripties letterlijk overgenomen uit publicaties of van onderzoekers die ons nadere informatie stuurden.

Middelnederlandse transcripties

• De transcriptie volgt zo getrouw mogelijk de oorspronkelijke tekst op het object. Bij twijfel over een afkorting is het afgekorte woord weergegeven, zodat er niet geïnterpreteerd wordt.
• Spelling persoonsnamen: de naam van de herdachte persoon is gespeld zoals deze vermeld staat. Patroniemen zijn uitgeschreven. NB. De transcripties van de memorievoorstellingen zijn overgenomen van de website en database Memoria in beeld, waarin patroniemen niet zijn uitgeschreven.
• Uitzonderingen. In sommige gevallen is de letter getranscribeerd die correspondeert met de huidige klank van het woord, dus:
  • • • de letter y kan een ij kan worden wanneer de klank nu een ij is, bijv. wyf wordt wijf
      • de i kan vervangen worden door een j, bijv. Ian wordt Jan
      • de u kan veranderd worden in een v, bijv. begrauen wordt begraven
      • de w kan vervangen worden door een u(u), bijv. Wlbe wordt Ulbe

    NB De letters s/z en v/f blijven onveranderd, dus: siele, frome etc.

• De transcriptie volgt het cijfertype (Romeins of Arabisch) dat in de oorspronkelijke tekst gebruikt wordt.
• Interpunctie is waar nodig toegevoegd om de leesbaarheid te vergroten, zonder daarbij de betekenis van de tekst te veranderen. Hoofdlettergebruik is aangepast aan de moderne schrijfwijze: plaats- en persoonsnamen met een hoofdletter.
• Tekst die nu onleesbaar/verdwenen en daardoor onbekend is, is aangeduid met […], d.w.z. vierkante haken met altijd drie puntjes, onafhankelijk van het aantal onleesbare/verdwenen tekens.
• Tekst die nu onleesbaar/verdwenen is, maar dankzij oude bronnen of literatuur aan ons bekend is, is tussen vierkante haken geplaatst. Waar bepaalde woorden of letters verondersteld mogen worden omdat ze bijvoorbeeld deel uitmaken van een vaste frase, is de tekst tussen vierkante haken aangevuld, dus ‘int [jaer ons] Heren’.
• Bij twijfel over de juistheid van het getranscribeerde woord, wordt dit woord gevolgd door (?).
• Het einde van versregels is d.m.v. ‘spatie-slash-spatie’ weergegeven ( / ).
• Opmerkzame zaken m.b.t. de transcriptie zijn in het Remarks-veld eronder nader toegelicht.

Vertaling Engels

• Er is zo veel mogelijk de volgorde en stijl van de oorspronkelijke tekst gevolgd; dus ‘In het jaar ons heren XVc XXIV op den XIII dach van september’ wordt ‘In the year of our Lord 1524 on the 13th day of September’ en niet ‘On 13 September 1524’.
• Spelling persoonsnamen: de naam van de herdachte persoon is gespeld volgens de actuele Nederlandse spelling in de secundaire literatuur (de gestandaardiseerde Nederlandse naam). Wanneer die niet voorhanden is, is volstaan met de naam zoals die in de transcriptie voorkomt (de Middelnederlandse naam). Alleen in het geval van internationaal bekende personen is de Nederlandse naam naar het Engels vertaald, bijv. Charles the Bold voor Karel de Stoute.
• Spelling topografische aanduidingen: plaatsnamen, namen van heerlijkheden etc. zijn aangeduid met de moderne Nederlandse naam (m.u.v. The Hague voor Den Haag en Flushing voor Vlissingen).
• Cijfers: Romeinse cijfers zijn omgezet naar Arabische cijfers.
• Religieuze feestdagen: de naamdagen van heiligen zijn aangeduid met ’the feast(day) of St …’. Voorbeeld: ‘op Sint Margarieten dach’ wordt ‘on the feast(day) of St Margaret’. NB. Bedenk dat ’the eve of St Margaret’ de dag vóór de naamdag is, net zoals Sinterklaasavond op 5 in plaats van 6 december valt.
• De Nederlandse aanspreektitel ‘heer’ wordt vertaald al ‘sir’ voor een geestelijke heer en als ‘lord’ voor een wereldlijke heer.
• Getranscribeerde woorden waarvan de moderne betekenis onbekend of onduidelijk is zijn vervangen door: [?]. Onzekere vertalingen worden door gevolgd door: (?).

Vertaling modern Nederlands

• Er is zo veel mogelijk de volgorde en stijl van de oorspronkelijke tekst gevolgd; dus ‘In het jaar ons heren XVc XXIV op den XIII dach van september’ wordt ‘In het jaar onzes Heren 1524 op de 13e dag van september’ en niet ‘Op 13 september 1524’.
• Spelling persoonsnamen: de naam van de herdachte persoon is gespeld volgens de actuele Nederlandse spelling in de secundaire literatuur (de gestandaardiseerde Nederlandse naam). Wanneer die niet voorhanden is, is volstaan met de naam zoals die in de transcriptie voorkomt (de Middelnederlandse naam).
• Spelling topografische aanduidingen: plaatsnamen, namen van heerlijkheden etc. zijn aangeduid met de moderne Nederlandse naam.
• Cijfers: Romeinse cijfers zijn omgezet naar Arabische cijfers.
• Religieuze feestdagen: de naamdagen van heiligen zijn aangeduid met ‘de (feest)dag van St. …’. Voorbeeld: ‘op Sint Margarieten dach’ wordt ‘op de (feest)dag van St. Margaretha’. NB. Bedenk dat ‘Sint Margarieten avont’ de dag vóór de naamdag is, net zoals Sinterklaasavond op 5 in plaats van 6 december valt.
• Getranscribeerde woorden waarvan de moderne betekenis onbekend of onduidelijk is zijn vervangen door: [?]. Onzekere vertalingen worden door gevolgd door: (?).

Latijnse transcripties

De regels voor de transcriptie en de vertalingen van de Latijnse teksten komen overeen met die voor de Middelnederlandse. Speciale aandacht wordt gevraagd door de volgende bijzonderheden:

• De i en de j worden altijd getranscribeerd als i.
• De y en de ij worden weergegeven als ii.
• De u en de v worden als u weergegeven in vocaalpositie, als v in consonantpositie.
• De spelling met c in plaats van t voor de i, en met ch in plaats van h zoals in nichil, wordt niet genormaliseerd.
• Onleesbare tekst wordt weergegeven als […] ; gereconstrueerde letters worden tussen [ ] gezet.
• Eigennamen, cijfers en feestdagen worden behandeld zoals in het Middelnederlands.
• Het verseinde wordt weergegeven door spatie-slash-spatie ( / ). Informatie over de aard van de verzen (dactylische hexameters, disticha, sapphische strofen enz) wordt in het Remarks-veld geplaatst.
• Emendaties (verbeteringen in Latijn dat op de inscriptie goed leesbaar is) worden niet in de tekst aangebracht; waar van toepassing, wordt een opmerking geplaatst in het Remarks-veld.
• Voor de weergave van bijbelverzen wordt geen gebruik gemaakt van een standaardversie van de Vulgaat, maar direct vertaald uit de tekst op de inscriptie. De reden is dat de Vulgaat vaak wordt geparafraseerd, verkort weergegeven of aangepast aan de specifieke context.

NB Voor de bewerking van de Latijnse grafschriften geldt dat deze in het algemeen nog een voorlopig karakter heeft. Autopsie kon bij de meeste inscripties niet worden toegepast, en goede foto’s waren niet voor alle grafzerken beschikbaar. In veel gevallen is uitgegaan van oudere deelpublicaties van de grafschriften (aangegeven in de literatuuropgaven), maar deze bleken niet altijd betrouwbaar.

Persoonsnamen

In zowel de Latijnse als de Middelnederlandse transcripties is de oorspronkelijke spelling van persoonsnamen aangehouden. Echter voor de vertalingen, zowel naar het Engels als naar modern Nederlands, hebben we er voor gekozen om de moderne Nederlandse standaardspelling aan te houden, behalve als het gaat om personen die internationaal bekend zijn, zoals Karel de Stoute. In dergelijke gevallen wordt in de Engelse vertaling ook de Engelse persoonsnaam gebruikt. Gebruikers van de Engelse vertalingen moeten er rekening mee houden dat de spelling van familienamen nog niet gestandaardiseerd was in de middeleeuwen. Binnen de nomenclatuur kwamen twee verschillende variaties vaak voor:

• Voornaam plus patroniem, van het type:
  • Pieter Dirkszoon / Pieter Dirksz (Pieter de zoon van Dirk)
  • Margriet Jansdochter / Margriet Jansdr (Margriet de dochter van Jan)
• Voornaam plus toponiem, waarbij de verbinding plaatsvindt door middel van woorden als ‘van’, ‘vander’, ’te’, ’to’, ’tho’, etc.:
  • Gerard van Imstenraedt
  • Eppo tho Nansum
• Ook combinaties van een patroniem en een toponiem kunnen voorkomen: Gijsbert Hendriksz. van Heel
• Soms is een patroniem toegevoegd ná de familienaam: Arnt Berck Jansz.
• Zestiende-eeuwse Neolatijnse inscripties geven de namen van herdachte personen vaak in sterk gelatiniseerde vorm: Joachimus Schuttorpius
• Latijnse namen kwamen soms ook voor in Middelnederlandse teksten: Anno 1568 […] starf de w.h. heer Aucko Ludolpi Oldehem […].

Voornamen in de noordelijke provincies (Friesland en de voormalig Friessprekende streken binnen Groningen) waren erg gevarieerd, en hebben vaak geen modern Nederlands equivalent. In de overige delen van het land waren er een aantal meer algemene voornamen, waar bovendien ook een Engelse vertaling voor bestond:

Jongensnamen

Meisjesnamen